Gameboy-generatie verleert gezonde houding

In april 2013 heeft de minister van VWS een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over de opzet van het Nationaal Preventie Programma Zorg. Bewegen vormt hierin een van de speerpunten.¹ Niet lang daarvoor publiceerde het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), een kennisinstituut dat de overheid adviseert, het nieuwe Trendrapport Bewegen en Gezondheid (2010-2011) dat ervoor pleit om de trend naar meer zitten (vooral onder de jeugd) te keren.

Maar wat betekent dat precies, zo’n verschuiving van zitten naar meer bewegen? Het lijkt simpel en vanzelfsprekend. Maar bij het beoordelen van zitten als activiteit ontbreekt tot nu enige medische diepgang in de ambtelijke stukken. Het is dan ook niet duidelijk of het alleen om de verschuiving van veel zitten naar meer staan en bewegen gaat of ook om anders/beter zitten? Wat is medisch nuttig en praktisch haalbaar?

Zitten en verkeerd zitten
Het is bekend dat bij zitten de druk in de tussenwervelschijven onderaan twee keer zo hoog oploopt als bij staan. De oorzaak is dat zelfs bij rechtop zitten de lumbale wervelkolom (LWK) duidelijk de beschermende lordose – de natuurlijke kromming – verliest en de LWK minimaal 30 procent wordt afgevlakt. De verende elementen in de samengestelde wervelkolom verliezen bij passief zitten hun werking. Het diafragma en de voorste buikwandspieren verliezen hun voorspanning en werkingskracht, waardoor het ventilatiesysteem en de werking van het hele intestinale orgaan de meewerkende blaasbalgdynamiek verliezen. Het was ooit eerstejaarsleerstof.

Het voorkómen van de kyfosering, het ‘hangen’, is van belang, zowel uit preventief als uit curatief oogpunt. Kinderkraakbeen vervormt door een teveel aan compressiekrachten. Veel (verkeerd) zitten en onvoldoende compensatie door bijvoorbeeld gymnastiek doen de balans naar compressie uitslaan, met alle gevolgen van dien.

Schoberth onderzocht 1035 schoolkinderen zittend en zag, dat in een ontspannen houding niemand de lumbale lordose kon handhaven. Bij de opdracht om goed rechtop te zitten, bleek dat slechts 30,5 procent de lumbale lordose kon handhaven door de spieren continu aan te spannen.² Vanuit de bewegingsleer valt af te leiden dat het meer voorkomen van vervormingen in de wervelkolom – vooral de bolle zitrug – gezien het balanceervermogen van ons gehele bewegingsapparaat, kan leiden tot een andere stand van heupen en knieën. Een lomp looppatroon en moeilijk hardlopen, zeker bij de al wat stijvere kinderen, zijn het gevolg. Dit ‘niet uitgelijnd zijn’ leidt ook op termijn tot meer slijtage (artrose van knie en heup). Een recente studie van Otten e.a. laat zien dat vooral de knieartrose tussen 1995 en 2005 sterker groeit dan , op basis van bevolkingsontwikkeling verwacht zou mogen worden.³ De trends in de Verenigde Staten, geconstateerd rond rugoperaties, zijn nog omineuzer. Het zelfde geldt voor de nekproblematiek.

De bolle zitrug heeft een lomp looppatroon tot gevolg

Het zitten en het verkeerd zitten tijdens de groeifase van de jeugd nemen sinds de komst van de computer, de games, de tablet en de mobieltjes de afgelopen tien, vijftien jaar sterk toe. Dat betekent veel zitten met ogen en handen op korte afstand van elkaar. De actieve gestrekte speel/werkhouding is vervangen door een passieve gebogen rusthouding. Gezondheidsproblemen zijn het gevolg, zoals de voor de huidige jeugd bijna pathonogmonische ‘gameboyrug’. Goed ontworpen zitmeubelen kunnen helpen. Maar ook zonder dat kan gericht bijsturen van de wijze van zitten, de actieve zit, op de huidige stoelen al veel verbeteren.

Slenteren
Niet alleen goed zitten is van belang, ook goed bewegen. Want, zoals Savelberg in zijn onderzoek laat zien is een verschuiving van zitten naar meer bewegen sec niet automatisch beter.⁴ Veel hangt af van de manier waaróp bewogen wordt. Niet het intensieve sporten draagt bij aan betere resultaten, maar juist rustig lopen, slenteren. Ook andere studies benadrukken het positieve gezondheidseffect van vooral volgehouden matig bewegen, zoals wandelen.

Spieren spelen een grote rol. Of liever gezegd: meerdere rollen. Recentelijk hebben Deense onderzoekers laten zien dat de spier niet alleen de motor is van het bewegingsstelsel, maar ook bijdraagt aan de samenstelling van de smeerolie. De spier is namelijk de facto ook een endocrien orgaan: het produceert bij activiteit hormonen die een anti-inflammatoir effect hebben. Waar de vetstofwisseling bijdraagt aan het ontstaan van artrose – meer belasting en onbalans in anti-inflammatoire componenten – dragen spieren bij tot het omgekeerde: betere motoriek, stabiliteit en gewrichtskinematica en een betere homeostase van anti-inflammatoire componenten. Ook de dichtheid van het bot is grotendeels afhankelijk van mechanische prikkels gedurende het hele leven.

Het almaar jonger voorkomen van degeneratieve veranderingen in nek, lage rug en in heup en knie is een veeg teken, dat wijst op ontwikkelingsproblemen en minder gebruik van de spieren. De Nederlandse cijfers over incidentie en de kostenontwikkeling in de curatieve sector met betrekking tot rug- en gewrichtsbehandelingen naderen met rasse schreden die uit de VS. Aangetoond is dat dit niet alleen aan de vergrijzing kan worden toegeschreven.

Lezen, tv kijken en gamen kan prima op de buik

Houdingszorg
Vóór de Tweede Wereldoorlog had houdingszorg een belangrijke plaats in de zorg voor het opgroeiende individu en kende een groot scala van technieken, zoals heilgymnastiek en Mensendieck. Bij Maria Montessori, zelf arts, was het zelfs een centraal onderdeel van haar opvoedingsmodel. Maar helaas is het spreekwoordelijke kind rigoureus met het badwater weggespoeld, parallel aan een levensstijl die ons problematische groei brengt.

Door de zorg voor houding en bewegen als een integraal speerpunt te benaderen kunnen we snel veel bereiken. Een pragmatische aanpak is gewenst.

Een sterke adolescent zal minder snel een ‘zwakkere’ oudere worden, wat veel betekent voor een langere zelfredzaamheid zonder zorgconsumptie. Er dienen weer preventieve maatregelen ontwikkeld te worden zodat ons steun- en bewegings-apparaat ‘het langer volhoudt’. In dat kader heeft de Vereniging van scoliosepatiënten op 27 mei jl. een brief gestuurd aan staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid met een dringend verzoek de nieuwste onderzoeken als uitgangspunt te maken voor een beleid dat scoliose voorkomt.⁵

De overheid zou er goed aan doen het speerpunt ‘bewegen’ te verbreden naar ‘houding en bewegen’. Zodat de discussie met en in het veld ook vanzelfsprekender gaat over goed zitten en goed bewegen.

Voor jeugdgezondheidszorg en lichamelijke opvoeding in alle onderwijsvormen ligt hier eveneens een concrete en dankbare taak.

Dit artikel komt van MedischContact